عبدالعزیز سه‌عید تروانشی زیــنـــــدانــــی، پێشمــــه‌رگــــه و پــــه‌رســــتارێ شـــوڕشێ
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا کارێ خوە دا ل رێکەفتی 15/5/2023 ل ئۆفیسا خوە مێڤانداریێ ل پێشمەرگێ دێرین عبدالعزیز سەعید مستەفا تروانشی دکەت و هەڤدیتنەکا ڤیدیۆیی دگەل وی سازدکەت و دیرووکا خەباتا وی وەکو بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆمار و ئەرشیف دکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
عبدالعزیز سەعید مستەفا تروانشی ل ساڵا 1949 ل گوندێ تروانش یێ سەر ب دەڤەرا کانیماسێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ. ئه‌و ل ساڵا 1955 دچیتە قوتابخانێ و هەتا پۆلا شەشێ سەرەتایێ دخوینیت. پاشی دژیێ سنێلەیێ دا دبیتە شڤانێ کارکا، هەروەسا کارێ جووت و کێلێ و رێنجبەریێ دکەت.
عبدالعزیز دبێژیت: بیرا من تێت دەمێ بارزانیێ نەمر ل ساڵا 1961 دهێتە دەڤەرا بەرواری بالا، ئەو و پێشمەرگێن خوە بۆ دەمێ چەند رۆژا ل گوندێ تروانش دمینن. بارزانیێ نەمر دچیتە مالا قاسمێ ئوینس و پێشمەرگێن وی ژی ل سەر هەمی مالێن گوندی بەلاڤەدبن. 16 پێشمەرگە ل مالا بابێ عبدالعزیز تروانشی دبنە مێڤان، کو ئێک ژ وان سەرقۆل بوو و ناڤێ وی سەفەر بوو، هەروەسا چەتۆ بیری و جبرائیل بارزانی و هەژمارەکا زەلامێن باڵەتەیی، دگەل ژنکەکێ ژی دگەل وان بوون. ژ بەرکو مالا بابێ عبدالعزیزی بخوە ماڵه‌کا بۆش بوو، ئەو نەچاردبن مالا محه‌مه‌دێ برایێ مەزنێ عبدالعزیز ژ بۆ مێڤانا ڤالاکەن.
عبدالعزیز دبێژیت: بارزانیێ نەمر و پێشمەرگێن خوە نێزیکی هەفتیەکێ ل گوندێ تروانش دمینن، وی دەمی هندەك جاش و هندەك پۆلیسێن رژێمێ ل کانیماسێ و ل بنێ سەرزێری بوون. پشتی بارزانیێ نەمر و پێشمەرگێن خوە ژ گوندی دەردکەڤن و بەرەف کانیماسێ ڤه دچن، فرۆکەیین رژێمێ دهێنە سەر دەڤەرێ و بۆمبه‌کا ناپاڵم ل گوندی ددەن، ل شوینا وێ چالەکا گەلەك مەزن ل ئەردی چێدبیت و ئاڤ ل وێ چالێ دەردکەڤیت.
ل ساڵا 1962 ئیسماعیلێ برایێ عبدالعزیز ل دەڤەرا کەرکووکێ پەیوەندیێ ب شۆڕشێ دکەت، ل ساڵا 1963 حەجیێ برایێ وی ژی ژ لەشکەریا نەچاری یا رژێمێ دڕەڤیت و خوە دگەهینیتە گوندێ تروانش.
پشتی هینگێ ب دەمەکی ئیسماعیلێ برایێ عبدالعزیز ژی ژ دەڤەرا چەمێ ڕێزان دهێتە گوندی و دچیتە دەف ئەسعەدێ خۆشەڤی ل قومریێ. پشتی ئەسعەد دبینیت کو ئیسماعیل مرۆڤەکێ خواندەڤانە، وی دهنێریتە مال و دبێژیتە وی، چاڤەڕێ بە، هەتا دهنێرمە دویف تە ڕا.
دەمێ شەرێ مەتینی دەستپێدکەت، پێشمەرگێن گوندێ تروانش دچنە گوندێ شێلازا بۆ بەرسینگگرتنا هێرشا دوژمنی. وی دەمی 7 پێشمەرگە ل گوندێ تروانش هەبوون، کو ئەو ژی عومەر حەسەن تروانشی، عەلی حسێن تروانشی، مەلا سلێمان حسێن حەجی، ئیسماعیل بێترۆتی، محمد ئەمین، عەلیێ ئەحمەدێ سینەمێ، حەجی بێترۆتی. ئێک ژ وان پێشمه‌رگا ل شێلازا تڤه‌نگا خوه ددانیت و ئیسماعیلێ برایێ عبدالعزیزی وێ تڤه‌نگێ ڕادکەت و دگه‌هیته پێشمه‌رگێن دیێن گوندێ تروانش ل سەرێ چییایێ مەتینا.
بەرەڤ کاروانێ خەباتێ
عبدالعزیز سەعید ل ڕۆژا 14/10/1963 دگەل فەسیلا عەلی حسێن تروانشی ل بەتالیۆنا محەمەد تاهر ڕەشۆ بێزنۆری، کو هێزەکا دەستوەشین بوو دبیتە پێشمەرگە.
عەلی حسێن تروانشی، عبدالعزیز سەعید دگەل خوە دبەت و د دەشتا هەدێنەی ڕا دچنە دەف ئەسعەد خۆشەڤی ل قومریێ ژبۆ وەرگرتنا کەل پەلێن پێشمەرگەی یێن هەیڤانە. عەلی و عبدالعزیز دچنە عەمبارا شۆڕشێ، پێشمەرگەك ب ناڤێ خودێدا بەرپرسێ عەمبارێ بوو، عبدالعزیز ل پشتا دەری ل سەر گوینیکەکێ پێلاڤا دروینیتە خوارێ، د وان ناڤبەرا ڕا، کەسەكێ لێکدای و ب هەیبەت ب ژووردکەڤیت، چاکیتەکێ زەرێ ل بەر و دوو دەرسۆکێن سۆر یێن ل سەری، هەمی پێشڤە رادبن. ئەو کەس سلاڤدکەت و پاشی بخێرهاتنا عەلی دکەت. چاڤێ وی کەسی ب عبدالعزیزی دکەڤیت و دبینیت کو عبدالعزیز هێشتا سنێلەیە و ژیێ وی نە یێ پێشمەرگاتیێ یە و گەلەکێ لاوازە. لۆما ئه‌و دبێژیتە عەلی: ئەڤە چ تۆڤەکە دگەل تە؟ عەلی ژی دبێژیتێ؛ پێشمەرگەکێ مەیە و برایێ ئیسماعیلی یە. ئەو ژی دبێژیتە عەلی: تڤەنگا وی ژێ وەرگرە و بدەف زەلامەکێ. عبدالعزیز نزانیت کو ئەو کەس ئەسعەدێ خۆشەڤی یە، لۆما ئه‌و خوه ل سه‌ر ئاخفتنا وی توڕه دکه‌ت. پشتی ڤێ ئاخفتنێ ئەسعەد خۆشەڤی د بن لێڤا ڕا دکەنیت و دبێژیتە عەلی: چاڤێ تە ل ڤی گەنجی بیت، ئەو دێ بیتە پێشمەرگەکێ قەهرەمان.
پشتی هینگێ عەلی و عبدالعزیز کەل و پەلێن فه‌سیلا خوە یێن مه‌هانە وەردگرن، کو پێکدهاتن ژ: 3 پەرداخێن تووتنێ، 5 بەرکێن ماکینێ، 5 دەفتەرکێن جگارا و چاکیته‌کی و دەستەکێ خاکا و جووتەکێ پێلاڤا.
پشتی عبدالعزیز و عەلی ژ قومریێ ڤەدگەڕن، ئەرکێ وان دکەڤیتە گوندێ هێسێ، ئەو ل وێرێ بارەگایەکێ ڤەدکەن، ب رۆژ دچنە سەرێ کێریێ ئامێدیێ و ب شەڤ ژی ڤەدگەرنە هێسی. ئەو مینا هێزەکا دەستوەشین هەمی گاڤان د ئامادەباشیێ دانە، ل هەر جهێ شەڕەك لێ رووبدەت، ئەو دچنە وێرێ.
پشتی هینگێ عبدالعزیز سەعید دگەل فەسیلا عەلی تروانشی و سریا محەمەد تاهرڕشۆ بێزنۆری بۆ پشتەڤانیا هێزێن پێشمەرگەی بۆ دەڤەرا `قەشەفرێ ل هنداڤی سێمێلێ دهێنە هنارتن.
عبدالعزیز سعید دبێژیت: من ل قەشەفرێ فازل حه‌سه‌ن بناڤی، عەزیز ماڵتایی، خالد قەساری دگەل هێزەکا مەزنا پێشمەرگەی دیتن، هەر چەندە ئەم هەیامەکی ل وێرێ ماین، لێ چ شەڕێن ژ هەژێ گۆتنێ ل وێ دەڤەرێ روونەدان، لۆما ئەم جارەکا دی زڤرینەڤە گوندێ هێسێ ل دەڤەرا بەرواری باڵا.
ده‌مه‌کی هێرشا دوژمنی ل سەر گوندێن سیار و سپیندارێ ل دەڤەرا بەرواری ژێریا تونددبیت، عبدالعزیز و هەڤالێن خوە ژبۆ پشتەڤانیا هێزێن پێشمەرگەی بۆ وێ دەڤەرێ دهێنە هنارتن و ل وێرێ پشکداریێ د هەژمارەکا شەڕ و بەرسینگگرتنا هێرشێن دوژمنی دا دکەن. عبدالعزیز ل سەر ئەرکێ پێشمەرگاتیێ بەردەوام دبیت هەتا رێکەفتنا 11 ئادارا ساڵا 1970. ئه‌و د هه‌مان ساڵێ دا ژیانا هه‌ڤژینیێ پێکتینیت.
پشتی بڕیارا دامەزراندنا زێرەڤانێن سنووری ئه‌و ژی ل فەوجا 3 ل بامه‌ڕنێ دبیته زێره‌ڤانێ سنووری، کو سەلیمێ ئەسعەدی فه‌رماندێ فه‌وجا وان بوو. پشتی مه‌شق و ڕاهێنانێ ئه‌و هەر زوی فێری بکارئینانا چەکێ گرینۆفێ بوو، دوو کەس ژی دبنە هاریکارێن وی.
عبدالعزیز دبێژیت: زێدە باری مەشق و ڕاهێنانێن بەدەنی، مە پشکداری د گەلەك خولێن بکارئینانا چەکێ ناڤنجی داکر، دەمەکی ئەم هاتین ئاگەهدارکرن کو وەزیرێ وی سەردەمی یێ رژێما عێراقێ سەعدون غێدان دێ ل نمایشەکا لەشکەری یا فەوجا مە ئامادەبیت. مە ژی هەمی بەرهەڤیێن پێدڤی کرن ، کو ب باشترین شێوە ل پێش چاڤێن سەعدون غێدان ئەنجام بدەین، براستی دەمێ وی رێك و پێکی و دسپلینا مە یا لەشکەری دیتی سەرسام بوو.
عبدالعزیز سەعید تروانشی ب ڤی ئاوایی هەتا ساڵا 1974 ل فەوجا 3 یا زێرەڤانێن سنووری دمینینت و شەهرەزایەکا باشا لەشکەری پەیدادکەت. پشتی کو جاره‌کا دی حکومه‌تا ئیراقێ ل بهارا ساڵا 1974 هێرشێ دکه‌ته‌ڤه سه‌ر کوردستانێ، ئەو دگەل هەڤالێن خوە یێن فەسیلا عەلی تروانشی و سریا محەمەد حەسەن بیتکاری بۆ گهۆرینا هێزەکا پێشمەرگەی دچنە گەلیێ دهۆکێ.
ل وێرێ عبدالعزیز و هه‌ڤالێن خوه بسه‌رپه‌رشتیا عه‌لی تروانشی، چه‌که‌کێ دۆشکا وه‌ردگرن و ئه‌و ب وێ دوشکێ رویبروی هەر هێرشەکا ئەسمانی یا فرۆکەیێن دوژمنی دبن.
پشتی چه‌ند ڕۆژه‌کا ستافەکێ شەهرەزایێ چەکێ دۆشکێ ب سەرپەرشتیا شه‌هید خدر فه‌ق براهیم کێستەیی دگەهیتە دەف وان. هندی خدر کێستەیی ل وێرێ، ئەو کەسێ ئێکێ یە کو دۆشکێ بکاربینیت، پشتی هینگێ عەلی و ئەگەر ئەو هەردوو ل وێرێ نەمینن، عبدلعزیز دۆشکێ وەردگریت.
عبدالعزیز د ڤێ دیدارێ دا دبێژیت: هێرشێن فڕۆکەیێن دوژمنی ب بەردەوامی دهاتنە سەر مە، و مە ژی ب بەردەوامی ئەو فرۆکە گوللەباراندکرن، هەتا جارەکێ هه‌ڤالێ مه خدر کێسته‌یی شیا فڕۆکه‌یه‌کێ بهنگێڤیت.
به‌ره‌ڤ باڵه‌کایه‌تی
پشتی گەرمبوونا شەڕی ل دەڤەرا بالەکایەتی، عبدالعزیز تروانشی دگەل فەسیلا عەلی تروانشی بۆ گەوریا عەمەر ئاغای دهێنە ڤەگوهازتن. محەمەد حەسەن بێتکاری، عەلی تروانشی و عبدالعزیز سەعید تروانشی بەری هەڤالێن خوە یێن دن دگەهنە وێ دەڤەرێ، لێ ب رێڤە ترۆمبێلەکا هەڤالێن وان وەردگەریێت و هەژمارەکا هەڤالێن وان برینداردبن، ئێك ژ وان عزالدین حسێن تروانشی بوو کو دبیتە برایێ عەلی تروانشی. عەلی تروانشی و عبدالعزیز تروانشی نەچاردبن بەرەیێ شەڕی بهێلن و د دووڤ هەڤالێن خوە دا بچن. ژ به‌ر کو عزالدینێ برایێ عەلی گەلەك بگرانی بریندار ببوو، لۆما وی دهنێرنه ڕۆژهه‌لاتێ کوردستانێ بۆ چاره‌سه‌ریێ و عەلی تروانشی و عبدالعزیز تروانشی ڤەدگەرنەڤە بەرەیێ شەڕی.
هه‌تا ئه‌و دگه‌هنه ده‌ف هه‌ڤالێن خوه، هێزێن پێشمەرگەی ڕاستی هێرشەکا مەزنا دوژمنی ببوون و دوژمن شیا بوو هنده‌ک چه‌په‌رێن پێشمه‌رگه‌ی بگریت، کو ئێك ژ وان جها گرێ حادێ بوو و گەلەك پێشمەرگە ژی شەهید و بریندارببوون، کو ئێك ژ وان شەهیدا محەمەد ئەمین زێوەیی بوو.
پشتی ڤێ هێرشێ هێزێن دوژمنی هێرشەکا دی دکەنە سەر هێزێن پێشمەرگەی ل گرێ بێشێ. لێ عبدالعزیز تروانشی دگەل هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگە ب توندی رویبروی هێرشا دوژمنی دبن. عبدالعزیز دبێژیت: هێرشا دوژمنی و بەرگریا پێشمەرگەی هندا دژوار بوو، هندەك جارا بەرکێن گوللا ل هەوا فێکدکەتن. د ئه‌نجامدا هێزین پێشمەرگەی زیانەکا مەزن دگەهیننە هێزێن دوژمنی و هێرشا وی دشکێنن.
پشتی هێرشا دوژمنی یا دووێ هاتیە شکاندن، هێزێن پێشمەرگەی بەرهەڤیا دژه هێرشه‌کێ دکه‌ن بۆ سەر گرێ حادێ. پشتی تۆپخانا شۆڕشی چه‌په‌رێن دوژمنی یێن گرێ حادێ ب توندی تۆپباراندکەن، ئێدی هێرشا هێزێن پێشمەرگەی ل دەمژمێری 10ی سپێدێ دەستپێدکەت.
عبدالعزیز سەعید تروانشێ د ڤێ هەڤدیتنێ دا دبێژیت: په‌یوه‌ندیا مه دگه‌ل هێزا تۆپخانێ ب ڕێیا ده‌زگایێ بێته‌لێ بوو. ژ بۆ لێدان و راوه‌ستانا تۆپبارانێ مه ب وی ده‌زگای په‌یوندی دگه‌ل وان دکر. ل ده‌مێ ده‌ستنیشانکری مه هێرشا خوه ده‌ستپێکر. لێ دگه‌ل هێرشێ هێزێن مە ڕاستی تۆپبارانەکا همبزا دوژمنی هاتن. تۆپەكا دوژمنی ب نێزیکێ من کەت ئەز ب سڤکی ژ پێ خوە برینداربووم.
دەمێ ئەم گەهشتین د چه‌په‌رێن دوژمنی دا، ب دەهان کەلەخێێن سەربازێن دوژمنی یێن کوشتی و بریندار ل ئەردی بوون. د وان ناڤبەرا ڕا بریندارەکی دوژمنی داخوازا ئاڤێ ژمن کر. یا ڕاستی ئه‌ز بخوه ژی ژ تێهنا که‌تبووم، لێ پا ئاڤ دگەل من نەبوو ئەز ڤەخۆم، هەتا بدەمه وی.
ل وێڤەتر چاڤێ من ب کەلەخێ ئەفسەرەکی کەت، دبینم کو کلاشینکۆفەکا سیخۆ رۆسی یا بن ئاسن (ڕکێب) یا ل سەر سینگێ وی و شەش ساجۆر ژی یێن د پشتا وی، من ژی ئێکسەر کلاشینکۆف ڕاکر و ساجۆرێن وی هاڤێتنه پشا خوە. وی ده‌می کلاشینکۆف گه‌له‌ک دکێم بوون و تنێ هنده‌ک دده‌ستێ به‌رپرسێن مه دا هه‌بوون. پاشی د وێ ناڤبەرێ ڕا چاڤێ من ب قەناسەکێ ژی کەت.
د وێ ناڤبه‌رێ ڕا هه‌ر پێشمه‌رگه‌یه‌کی سریا مه دخوازیت کو وێ کلاشینکۆفا ده‌ستکه‌فت ژ ده‌ستێن من ده‌ربێخیت و ئه‌م تڤه‌نگا ل هه‌ڤدوو ڕاست دکه‌ین. پاشی هه‌ڤال مه ژ هه‌ڤ دده‌نه پاش.
عبدالعزیز دبێژیت: مە گرێ حادێ ژ دەستێن دوژمنی ئینایەدەر، لێ گەلەك هەڤالێن مە برینداربوون، دەمێ ئەز ژی وەکی هەمی هەڤالێن خوە یێن پێشمەرگەی ڤەدگەڕیامه ڤە جهێ خوە یێ بەری هێرشێ، من برێڤە پێشمەرگەکێ بریندار دیت، پیەکێ وی تۆپێ دبن چۆکی ڕا هاڤێتبوو و گەلەك گیا و قرش د برینا وی ئالیابوون. ڕاستی ئه‌ز نه‌شیام وی ڕاکەم و بینم. هەتا نوکه ژی کۆڤانا وی پێشمەرگێ بریندار یا مایە ددلێ من دا.
پششتی کو هێزێن پێشمەرگەی گرێ حادێ ڕزگار دکەن، ئه‌و جارەکا دی ڤەدگەڕنە ڤە جهێن خوە ین بەرێ. گرێ حادێ ژی وه‌ک ده‌ڤه‌ره‌کا قه‌ده‌غه د ناڤ بەرا هێزێن پێشمەرگەی و هیزێن دوژمنی دا دمینیت.
پشتی کو ئه‌م دزڤڕینه‌ڤه بنگه‌هێ خوه یێ به‌رێ، محەمەد تاهر رەشۆ بێزنۆری ل گۆرەی سۆزا وی دای، وی پێشمه‌رگێ کو د ده‌مێ شه‌ڕی دا گه‌ف ل من کرین بۆ کلاشینکۆفێ، وی دەستەسەردکەت و ڤڕێدکه‌ته زیندانێ.
پشتی کو عبدالعزیز و هەڤالێن خوە بۆ ده‌مه‌کی پشکداریێ د هەژمارەرەکا شەڕین دژواد دا دکەن و چەندین جاران ب بۆمبێن تیزابێ دهێنە بۆمبەبارانکرن، هندەك هێزێن دیێن پێشمەرگەی دچنە جهێ وان و ئەو ژی بۆ بێنڤەدانێ قەستا مال دکەن. وی ده‌می هەر دوو برایێن عبدالعزیزی، ئیسماعیل و سادق ژی پێشمه‌رگه و کادرێن بێتەلا شۆڕشێ نە، ل بارەگایێ لەشکەرێ ئێك و ل هێزا دهۆکێ. دیسان برایێ وان محمەدێ ژی پێشمەرگەیە. ب تنێ برایێن وان حەجی و مستەفا ل مالێ ماینە.
پشتی بێنڤه‌دانێ عبدالعزیز و هه‌ڤالێن خوه جاره‌کا دی په‌یوه‌ندیێن ب هه‌ڤالێن خوه یێن هێزا ئامێدیێ دکه‌ن ل زاویته و بێسرێ. لێ مخابن پشتی هینگێ ب دەمەکێ کورت شۆڕش تووشی شکه‌ستنێ دبیت، ژ ئه‌نجامێ په‌یمانا جه‌زائیرێ ل 6 ئادارا 1975.
عبدالعزیز و هەڤالێن ب وان سەر و دلا ڤە، بێ مۆرال قەستا مالێن خوە دکەن. پاشی ئه‌و دچنه دهۆکێ و خوە ڕادەستی حکومه‌تا ئیراقێ دکەن. ئه‌و تڤه‌نگا خوه یا بڕنۆ ڕاده‌ست دکه‌ت و کلاشینکۆفا خوه د دیوارێ مالێ ڕا ڤه‌دشێریت.
قۆناغه‌کا نوو یا خه‌باتێ
هەلبەت هەر ل ساڵا 1975 پشتی شکەستنا شۆڕشی ب چەند مه‌هه‌کا، نایف ئەمین محەمەد کو دبیتە کوڕخالێ عبدالعزیزی، ئەحمەدێ عەبدوللایێ حەوایێ بێدهی، ئیسماعیلێ برایێ عبدالعزیزی، ئیبراهیم عەسکەری، عەلی تروانشی و عومەر حەسەن تروانشی، ب ڕییا شەهید عەلی عوبەیدوللا مایی، بنگەهێ تۆڕێن ڕیکخستنێن پارتی یێن نهێنی دامەزراندنیە و ئەو دەمەکە ژی وان ب ڕێیا ماجد به‌گێ چه‌لی و شه‌هید شه‌عبان غه‌فار، پەیوەندی ب سەرکردایەتیا دەمکی کریە.
پشتی شکه‌ستنا شوڕسا ئه‌یلولێ عىدالعزیز ل ناڤ مرۆڤ و هه‌ڤالێن خوه گه‌له‌ک لێ دگه‌ڕیا کو ده‌ستێ وی ژ جهه‌کی بگریت، دا کو ببیته ئه‌ندامێ ڕێکخستنێن نهێنی. به‌لێ ژ به‌ر ڕه‌وشا به‌رته‌نگاڤا خه‌لکی ل وی ده‌می دبن داگیرکه‌ریا حکومه‌تا ئیراقێ ڤه، که‌سه‌ک نه‌دشیا خوه ئاشکرا بکه‌ت.
هه‌ر وه‌کی به‌ری نوکه ژی مه دیارکری کو نایف ئه‌مین محه‌مه‌دێ کوڕخالێ عبدالعزیزی ئێک ژ ئه‌ندامێن ئێکێ یێن ڕێکخستنێن نهێنیێن پارتی بوو ل وێ ده‌ڤه‌رێ، کو وی ده‌می ئه‌و کارمه‌ندێ ڕێڤه‌به‌ریا ناحیا کانیماسێ بوو. ئێدی شوڕشا گولانێ ژی یا ده‌ستپێکری و مه‌فره‌زێن سه‌ره‌تایی یێن شوڕشێ یێن هاتینه ده‌ڤه‌رێ. ل وێ ده‌ڤه‌رێ ژی مه‌فره‌زه‌یه‌کا پێشمه‌رگه‌ی یا هه‌ی، ب سه‌رپه‌رشتیا فوئاد میرانی و عبدالله سالحی، کو پڕانی ئه‌و ل ده‌ڤه‌را زێی و نێزیک پرا بلبل دمینن. ڕۆژه‌کێ شەهید عەلی عوبەیدوللا مایی و ئەحمەدێ عەبدوللایێ حەوایێ دڤێن بچنه دەف مه‌فره‌زا پێشمه‌رگه‌ی ل پرا بلبل. بۆ ڤێ چه‌ندێ ژی شەهید عەلی داخوازێ ژ نایف دکەت کو کەسەکێ شاره‌زا و جهێ باوەریێ بدەتە دگەل وان، هه‌تا گوندێ مه‌لخته. نایف ژی بۆ وان عبدالعزیزی ده‌ستنیشان دکه‌ت. عبدالعزیز ژی وان د هنداڤی بیگداودا و تروانشێ ڕا، د وی نزاری ڕا دگەهینیتە گوندێ مەلختە و وان ل وێرێ دسپێریته اسماعیل حه‌جی سادق بێتکاری. ل چیایێ نێزیکی مه‌لخته عبدالعزیز پێشمه‌رگه‌یه‌کی ده‌رسۆک سۆر دبینیت، کو پاشی دزانیت ئه‌و فوئاد میرانی یه. ئه‌و ل وێرێ شه‌هید عه‌لی ئه‌حمه‌دێ عبدلایێ حه‌وایێ دسپێریته فوئادی و اسماعیل بێتکاری.
ژ به‌ر کو به‌ری هینگێ دوژمن ل ناڤ گوندان گه‌له‌ک ل چه‌کی دگه‌ڕیت و چه‌ند جاران له‌شکه‌رێن دوژمنی ماڵا عبدالعزیز و برایێ وی اسماعیلی ژ بۆ چه‌کی پشکنینه، لۆما ئه‌و کلاشینکۆفا خوه ب نیڤ حه‌ق دفرۆشیته عه‌لۆ ده‌شتانی. نوکه ژی ئه‌و عه‌لۆ ده‌شتانی دبینیته ل مه‌لخته کو پێشمه‌رگه‌یه لگه‌ل مه‌فره‌زا فوئاد میرانی.
پشتی کو شه‌هید عه‌لی عبیدلله و ئه‌حمه‌د کارێن خوه لگه‌ل فوئاد میرانی ئه‌نجامدده‌ن، جاره‌کا دی ئه‌و هه‌ردوو لگه‌ل عبدالعزیزی، هه‌ر دنزاری ڕا دزڤڕنه‌ڤه. ژبۆ بەرزەکرنا شۆپا خوە و نەهێلانا هیچ گۆمانەکێ ل سەر خوە، عبدالعزیز د ڕێیا زاخۆ ڕا دچیتە دهۆکێ. شەهید عەلی و ئەحمەد ژی د سەرێ ئامێدیێ ڕا دچنه سیلاڤێ و پاشی ئه‌و ژی دچنه دهۆکێ.
وێرانکرنا گوندان و ڕاگوهاستن
پشتی ڤێ هه‌ڤدیتنێ ئێدی عبدالعزیز دبیتە پۆستەچیێ د ناڤ بەرا رێکخستنێن ناڤ خۆیی و مه‌فره‌زێن پێشمه‌رگه‌ی دا. ئه‌و دڤی کاری دا بەردەوام دبیت هەتا کو دوژمن ل 8/7/1978 گوندێ تروانش و ب سه‌دان گوندێن دیێن کوردستانێ وێران دکه‌ت و خه‌لکێ وان رادگوهێزیته کۆمه‌ڵگه‌هێن بزۆری. سێ پشکێن خەلکێ گوندێ تروانش بۆ باژێڕکێ باتیفا دهێنە ڤەگوهازتن و پشکەك ژی بۆ کۆمه‌ڵگه‌ها بێرسڤێ. عبدالعزیز ژی ل باتیفا ئاکنجی دبیت و ئه‌و و هەڤالێن خوە یێن ڕێکخستنێ ل سەر کار و خەباتا خوە یا نهێنی بەردەوام دبن. پاشی ئه‌و وه‌ک کارگوزار ل باخچەکێ زارۆکا تێته دامه‌زراندن و هه‌روه‌سا سەرتراشخانەکێ ژی ژ بۆ پەیداکرنا داهاتیەکی ژ بۆ زارۆکێن خوە ڤەدکەت و پشتی کارێ خوه یێ فه‌رمی ل وێرێ کار دکه‌ت.
ل ساڵا 1980 رێکخستنا وان ئاشکەرا دبیت و هەڤالێن وان مەسیحا ئیسماعیل محەمەد سەلیم تروانشی و جەعفەر عەبدوللا تروانشی ژ لایێ ئه‌منا حکومه‌تا ئیراقێ ڤە دهێنە گرتن. پشتی هینگێ ژی ب ده‌مه‌کی دوژمن وان هه‌ردووا سێداره‌دده‌ت.
ژ بەر کو پەیوەندیا عبدالعزیز دگەل وان نەبوو، ناڤێ وی ناهێت ئاشکراکرن، لێ ناڤێن ئیسماعیلێ برایێ وی، ئیبراهیم عەسکەری و عەلی تروانشی ئاشکرادبن و ئەو ژی پەیوەندیی ب شۆڕشێ دکەن.
گرتن و زیندان
ل ڕۆژا 19/3/1981 حکومه‌تا ئیراقێ هه‌وه‌کا گرتنا مال و ژن و زاڕۆکێن پێشمه‌رگا ده‌ستپێدکه‌ت، کو ئێک ژ وان ژی مالباتا برایێ عبدالعزیزی، اسماعیلی یه. ده‌مێ کو عبدالعزیز دزانیت کو دوژمنی ژن و زاڕۆکێن برایێ وی گرتن، ئه‌و ئێکسه‌ر قەستا مالا برایێ خوە دکەت.
ئێک ژ وان سیخوڕ و ڕه‌شه‌کێن ئه‌منێ یێن کو هاتین ژن و زاڕۆکێن برایێ وی گرتین محەمەد عەزۆ بوو. ده‌مێ عبدالعزیز دبێژیته وی: ما گونه‌ها ڤان ژن و زاڕۆکا چیه هوون وان دگرن؟ ئه‌و ئێکسه‌ر دبێژیتێ: ئاها که‌واتە تۆ ژی مخەربی (پێشمه‌رگه‌ی)! ئه‌و ئێکسه‌ر وی ژی دگرن و دهاڤێژنه د تۆمبێلێ. ئه‌و ژی دبێژیتێ: ئەز یێ هاتیم دا سواربم، ئەز برازا و ژنبرا خوە بتنێ ناهێلم د ده‌ستێن وه دا.
ئەمن گەلەك هەوڵددەت کو عبدالعزیز سۆزنامەکێ ل سەر خوە چیکەت، کو هەوڵبدەت برایێ خوە بینیت ڕادەستی ڕژێمێ بکەت، بەرامبەر ئازادکرنا وی و ژنبرا و برازایێن وی، لێ ئەو وێ چەندێ رەتدکەت و زیندانا رژێمێ گەلەك ب ڕوومەتر ژ ڕادەستبوونا دوژمنی دبینت. ئێدی ئه‌و دگەل ژ نبرا خوه فاتما تاها یوسف و ٥ زارۆکێن وێ، ژن و زارۆک و دایك و بابێن عەلی تروانشی، ژن زارۆکێن عزالدین حسێن ترانشی، خانما نصرالدین حسێن تروانشی، خانما عومەر حەسه‌ن تروانشی، ژن و کچا تاهر چەلۆ تروانشی، ئه‌ڤه هه‌موو پێکڤه، ژ لایێ ئەمنا رژێمێ ل باتیفا دهێنە گرتن. ل دەستپێکێ وان دبەنه زاخۆ، پشتی چەند رۆژا دبەنه کەلها سێڕیانا ئالۆکا، لێ جهێ وان ل وێرێ نابیت، لۆما نەچار دبن کو وان ببەنه فەیدیێ. پشتی هینگێ ب 15 رۆژا وان دبەنه زیندانا مۆسل. پاشی ژی دبەنه زیندانا فەزیلیێ ل بەغدا.
عبدالعزیز دبێژیت: پشتی ئه‌م برینه فه‌زیلیێ ل به‌غدا، ژن و زەلام ژێك جوداکرن، لێ زیندانێن مە ب ڕەخێك ڤەبوون. دەرگەهەك د ناڤ بەرا مە و زیندانا ژنان دا بوو. زیندان یا پڕ بوو ژ کوردا، ژمارا مە زەلامان 521 کەس بوون، ژ وان زیندانیێن بیرا من لێ دهێت، محەمەدێ مەلا نەجیبێ بابێ ئازاد بەرواری، یەکتایی برایێ وی، بابێ زەعیم عەلی، فەرحۆیێ کەشانی بابێ عبداکریمی، ئه‌ڤه دگەل مە بوون.
عبدالعزیز رۆژانە نامەیەکێ د بن دەری ڕا بۆ ژنبرا خوە دهنێریت و دەستدلێ وان ددەت.
عبدالعزیز و ژنبرا و برازایێن خوە و لگه‌ل وی وی خه‌لکێ دی هه‌میێ، پتر ژ سالەکێ د زیندانا دوژمنی دا دمینن. ئەو د زیندانێ ڤە گەلەك دەردەسەری و نەخوەشیا وه‌کی ئه‌شکه‌نجه، برس، نه‌ساخی و ده‌ردێن دی دبینن پێخەمەت دۆزا گەل و سەرفەرازیا خوە.
قه‌ید و زنجیر دشکێن، چیا ئازادیخوازان همبێز دکه‌ن
عبدالعزیز و مالباتێن دیێن پێشمه‌رگا ل ساڵا 1982 ژ زیندانێ تێنه ئازادکرن و ئه‌و ئێکسه‌ر پەیوەندیێ بشۆڕشێ دکه‌ت. ئەو ل دەستپێکێ دچێتە گوندێ کانیبەڵاڤێ و ل وێرێ ئیسماعیلێ برایێ خوە و ئیبراهیم عەسکەری دبینیت و دگەل وان دچیتە کۆماتەی باره‌گایێ لقا ئێکا پارتی و ل وێرێ دبیته پێشمه‌رگه و ئه‌و وه‌ک زێره‌ڤانێ زیندانا باره‌گای تێته ئه‌رکدارکرن.
ل ساڵا 1983 پشتی کو حکومه‌تێن ئیراقێ ترکی په‌یمانه‌کێ ئیمزا دکه‌ن و پێکڤه پلانه‌کێ ددانن ژ بۆ لێدانا هێزێن پێشمه‌رگه‌ی و ژ ئه‌نجامێ وێ ژی حکومه‌تا ئیراقێ هێزه‌کا له‌شکه‌ریا 30 هزارکه‌سی دئینیته سه‌ر سنووری و گه‌فا لێدانا باره‌گا و مالێن پێشمه‌رگا و هاتنا ناڤ ئاخا باشوور دکه‌ت، هێزێن پێشمه‌رگه‌ی ل سه‌رانسه‌ری سنوورێ باکوور و باشوور چه‌په‌رێن خوه دگرن ل هه‌مبه‌ری هێزا مه‌زنا له‌شکه‌رێ ترکی و دهه‌مان ده‌م ژی دا ده‌ستپێدکه‌ن مالێن و باره‌گایێن پێشمه‌رگه‌ی یێن ل سه‌ر وان سنووران ڤه‌دگوهێزن بۆ ناڤ کووراتیا ئاخا باشوور.
ل دەستپێکێ بارەگایێ لقا ئێک ژ کۆماته‌ی تێته ڤه‌گوهاستن بۆ زه‌ندۆره‌ی و بێلمبیرێ، ل پشتا زنارا کێسته. د ڤێ ڤه‌گاهستنێ دا عبدالعزیز ژی ب سه‌رپه‌رشتیا ئیبراهیم عەسکەری سەرپەرشتیا ڤه‌گاهستنا زیندانیان دکەت. ئەو ل بیلمبیرێ کۆلەکێ پەزی پاقژدکەن و زیندانیان دکەنە تێڤە. پاشی ئه‌و ژ وێرێ باره‌گایێ خوه ڤه‌دگوهێزنه قۆنتارا چیایێ مه‌تینا، ل قه‌سرکێ، ناڤبه‌را گوندێن گویلکا و شێلازا. ئه‌و ل وێرێ کۆتانه‌کێ ب دار و هه‌ژا چیدکه‌ن و زیندانیێن خوه دکه‌نه تێڤه و زێره‌ڤانیێ لێ دگرن. پشتی هینگێ باره‌گایێ لقێ دچیته زێوا شکان ل سه‌ر ڕووبارێ زێی و ل وێرێ ب ئێکجاری ئاکنجی دبیت.
عبدالعزیز ل زێوا شکان پشکداریێ د خۆلەکا برینپێچیێ دا دکەت، ئەو بەری وەختی ژی ل بەر دەستێ ئیسماعیلێ برایێ خوە فێری کارێ برینپێجیێ و درزیکا دانانێ ببوو. ئێدی ئه‌و ل وێرێ به‌رده‌وامیێ دده‌ته کار و ئه‌رکێ خوه یێ پێشمه‌رگاتیێ.
ئه‌رکێن نوو
ل ساڵا 1985 عبدالعزیز تێته ڤه‌گوهاستن بۆ لژنا ناڤچا دهۆکێ. پشتی هینگێ ژی تێته ڤه‌گوهاستن بۆ رێکخراوا شۆرش ل لژنا ناڤچا زاخۆ. ئه‌و دگەل ڕێکخراوا شۆڕش پشکداریێ دهەژمارەکا شەڕ و داستانێن شۆڕشا گولانێ دا دکەت، وەکی داستانا شەڕانشێ یا ئێکێ، ل سالا 1987، کو ل ژێر سەرپەرشتیا شەهید مەلا رەمەزان (بهەشتی) هاتە تۆمارکرن. هەروەسا ل میحوەرێ گرکا ژی پشکداریێ د داستانا کانیماسێ دا دکەت. د وی شه‌ڕی دا وه‌سفی بێدهی به‌رپرسێ ڕێکخراوا وان یا شوڕش شه‌هید دبیت. عبدالعزیز و چه‌ند هه‌ڤالێن خوه دگەل جەنازێ و دچن و ل گوندێ خرابەی دسپێرنه ئاخا کوردستانێ.
ل ده‌مێ پێشمه‌رگاتیێ عبدالعزیزی ماڵا خوه ئینابوو گوندێ دهێ. دەمێ ئەنفالێن ساڵا 1988 دەستپێکرین، ئه‌و محه پاشی ل جادێ دەربازدبن. محسنێ کوڕی وی و کیڤیێ کوڕێ محەمەد سەلیمێ هەڤلنگێ وی ژ وان ڤەدقەتیێن. عبدالعزیز ل قومریێ دویف واندا دچیتەڤە، دەمێ دگەهیتە سەر جادێ ڕستی گوللەبارا ئاربیجی دبیت و محسن و کیڤی ژی نابینیت.
ئەو دزڤڕیتەڤە، لێ بڕێڤە جارەکا دی ڕاستی دوورپێچا سوپایی دوژمنت دبیت، پشتی خوە ژ دوورپێجێ خلاسدکەت دچیتە گوندێ سرەڕۆ. محمەد سەلیم و مالا خوە یێن چووینە شیڤرەزانێمه‌د سه‌لیمێ هه‌ڤلنگێ خوه مال و زارؤکێن خوه ڕادکه‌ن و لگه‌ل خه‌لکێ دی به‌رێ خوه دده‌نه باکوور. بڕێڤه کوڕێ وی محسن و کوڕێ هه‌ڤلنگێ وی کیڤی ژ وان ڤه‌دقه‌تن و ل وان به‌رزه دبن. ئه‌و د دووڤ وان دا تێت لێ هه‌ر وان په‌یدا ناکه‌ت. پاشی هه‌ردوو گه‌نج لگه‌ل مه‌فره‌زه‌یه‌کا پێشمه‌رگه‌ی خوه دگه‌هیننه سه‌ر سنووری و مالباتێن خوه دبینن. پشتی چه‌ند ڕۆژا ل سه‌ر سنووری دمینن، حکومه‌تا ترکی وان دبه‌ته سێ که‌مپا. عبدالعزیز و نێزیکی 15 هزار که‌سان ل که‌مپا ئامه‌دێ تێنه ئاکنجی کرن.
ل ساڵا 1991 ئه‌و ب مالبات ڤه ڤەدگەڕیتە کوردستانێ. ئه‌و ده‌ستپێکێ دچنه باتیفا لێ دیار بوو کو هنده‌کا خانیێ وان داگیرکربوو و ژێ ده‌رنه‌دکه‌فتن. لۆما ئه‌و نەچاردبیت کو قەستا گوندێ تروانش بکەت. ئەو ژ بۆ خوە ل وێرێ خانیەکی ئاڤادکەت. پاشی دچیتە خۆلەکا په‌رستاریێ ل هەولێرێ و پشتی ب سەرکەفتیانە خولێ بدوماهی دئینیت، ئێدی ل خەستەخانا کانیماسی دەستبکاردبیت.
عبدالعزیز تروانشی ل ساڵا 1994 بهارکاریا ڕێکخراوەکا ئەمریکی ل گوندێ تروانش درێژیێ ب کارێ خوە یێ په‌رستاریێ ددەت.
دیسان په‌نابه‌ری
پشتی کو جاره‌کا دی ڕه‌وشا ده‌ڤه‌رێ تێکدچیت و ترک و پ.ک.ک ده‌ڤه‌را وان دکه‌نه مه‌یدانا شه‌ڕی و ئێدی بهیچ شێوه‌یه‌کی ئه‌و نه‌شێن ل وێرێ بژین، عبدالعزیز ل ڕۆژا 7/12/1996 دگەل مال و زارۆکێن خوە په‌نابه‌ر دبیت دچیتە ئه‌مریکا و ل باژێرێ ساندیاگۆ ئاکنجی دبیت. ئه‌و ل وێرێ ژی ل سه‌ر خه‌باتا خوه به‌رده‌وام دبیت و وەکو کارکێرێ لژنا ناوچا ساندیاگو یا پارتی دهێتە هەلبژارتن و هەتا نوکە ژی ل وێرێ دژێت.
عبدالعزیز سەعید تروانشی پشتی خەباتەکا درێژ د رێیا دۆزا گەلێ کورد دا ل سەر پلا موئەهەل ل کوردستانێ هاتیە خانەنشینکرن.
گەنجی بیت، دێ زەلام
