مسته‌فا عه‌لی نه‌بی ئه‌ره‌دنی، پێشمه‌رگه‌یه‌کێ قاره‌مـــان و خودانێ کۆمـــه‌کا شـــه‌هــــیـــدان ژ مالـــباتا خوه
سەنتەرێ کۆماتە یێ دەکۆمێنتکرنا دیرووکا شۆڕشێ د بەردەوامیا کار و چالاکیێن خوە دا ل رێکەفتی ٦/٣/٢٠٢٣ دیدارەکا ڤیدیۆیی دگەل پێشمەرگێ دێرین مستەفا عەلی نەبی ئەرەدنی تۆماردکەت و خەباتا وی مینا بەلگەنامەیەکا گرنگ تۆماردکەت و ژ ناڤچوونێ دپارێزیت.
مستەفا عەلی نەبی، یێ ناسیار ب مستەفا ئەرەدنی سالا ١٩٥٦ ل گوندێ ئەدەردنا ژووری یێ سەر ب ناحیا بامەرنێ ڤە هاتیە سەر دنیایێ، ئەو هەتا پۆلا شەشێ سەرەتایی ل گوندێ ئەرەدنا چوویە قوتابخانێ. ل ساڵا ١٩٧٤ ژی دبیتە ئەندامێ ئێکەتیا قوتابیێن کوردستانێ و پشتی شکەستنا شۆڕشا ئەیلۆلێ ل گوندێ ئەرەدنا درێژیێ ب ژیانا خوە ددەت.
پاشی ئه‌و ل ساڵا ١٩٧٧ برێیا حەجی محمد نادر کو بەرپرسێ شانەکا نهێنییا رێکخستنێن پارتی بوو و سعید حسن حسێن، کو بەرپرسێ رێکخستنا وێ شانێ بوو، دهێتە رێکخستن دناڤ رێکخستنێن نهێنی یێن پارتی دا. پەیوەندیا شانا وان ژی دگەل شەهید مەلا رەمەزان (بهه‌شتی) و ستار مەلا زەکی شێلازی بوو.
مستەفا ئەرەدنی هەتا ساڵا ١٩٨١ ل سەر خەباتا خوە یا نهێنی بەردەوامدبیت. پاشی ل ڕۆژا ١/٩/١٩٨١ دچیتە ناڤ شوڕشێ و ل گوندێ شێلازا ئاکنجی دبیت، کو گوندەکێ ئازادکری بوو و ل ساڵا ١٩٨٢ دبیتە پێشمەرگە ل کۆماتەی.
ژ بەر نەبوونا چەکی، مستەفا ئەرەدنی ژ کیستێ خوە تڤەنگەکێ بۆ خوە دکریت و دبیتە پێشمەرگە دگەل رێکخراوا شەهید سادق عبدالله ئۆرەیی، کو هینگێ ئەحمەد ئۆرەیی بەرپرسێ رێکخراوێ بوو.
ل هاڤینا ساڵا 1982 ده‌ما هێزێن پارتی گه‌ل تێنه ده‌ڤه‌را سه‌ناتێ، بێی کو هه‌ماهه‌نگیێ لگه‌ل هیزێن پارتی بکه‌ن، کو هینگێ ئه‌و ده‌ڤه‌ر ل بن کۆنترۆلا پارتی بوون، سڤکه لێکدانه‌ک دناڤبه‌را هه‌ردوو هێزا دا ڕوودده‌ت و هێزێن پارتی گه‌ل وێ ده‌ڤه‌رێ دهێلن و ژێک بژاڵه دبن. وی ده‌می مسته‌فا ژی لگه‌ل هێزێن پارتی، د وێ لێکدانێ دا پشکداردبیت.
ل ڕؤژا ١٥/٨/١٩٨٢ مستەفا ئەردنی لگه‌ل هه‌ڤالێن خوه یێن ڕێکخراوا شه‌هید سادق عبدالله ئوره‌یی، هێرشێ دکه‌نه سه‌ر بنگه‌هێن دوژمنی یێن ناڤبه‌را هه‌ردوو گوندێن ئه‌ره‌دنا ژێری و ژووری و ئینشکێ. دئه‌نجامدا دوژمن گوندێ ئه‌ره‌دنا ژووری دده‌ته به‌ر ئاگرێ تۆپێن گران و تۆپه‌کێ ل مالا مسته‌فای دده‌ت و بابێ وی عەلی نەبی و برایێ وی لقمانی و مه‌تا بابێ وی ساریا ئۆسمان، هه‌رسێیا شه‌هید دکه‌ت و هه‌ردوو برایێن مسته‌فای، عەلی و جومعە ژی بریندار دکه‌ت.
مستەفا ب گیانەکێ کوردایەتی شەهیدبوونا باب و برایێن خوە وەردگریت و قەبۆلناکەت کەس گازندا ژ پێشمەرگەی بکەت و ل بارەگایێ لژنێ دبێژیت: باب و برایێن من گۆری ئاخا کوردستانێ بن. ئەڤ هەلویستێ وی ژ لایێ شۆڕشێ ڤە گەلەك بلند دهێتە نرخاندن.
مستەفا ل سالا ١٩٨٣ دهێتە ڤەگوهازتن بۆ شانا سه‌ره‌کیا شه‌هید جه‌میل توفیق کو پشتی هینگێ دبیته ڕێکخراو و سەلمانێ حەجی مەحمود بامه‌ڕنی به‌رپرسێ وێ بوو.
مستەفا دبه‌رده‌وامیا پێشمه‌رگاتیا خوه دا پشکداریێ دگه‌له‌ک چلاکیێن پێشمه‌رگاتی دا دکه‌ت، ژ وان ژی:
– چالاکیا سەر پرا کانیکا ل ڕۆژا ١٨/٣/١٩٨٤، د وێ چالاکیێ دا هێزێن پێشمەرگەی کو ژ ٢٠ پێشمەرگا پێكدهاتن، ٣٥ سەربازێن رژێمێ دکوژن. زێدەباری سەلمانێ حەجی موحمود، خسرۆ بامەرنی، جەهوەر ئەرەدنی و حکمەت بامەرنی و هەژمارەکا دی یا پێشمەرگا پشکداربوون دڤێ چالاکیێ دا.
– چالاکیا کورەدێرێ ل سەرێ زاویتە دگەل رێکخراوه‌کا لژنا دهۆکێ کو شه‌هید تاهر زێوەیی به‌رپرسێ وێ بوو، د وێ چالاکیێ دا ژی زیانێن باش گەهاندنه دوژمنی.
– ل ساڵا ١٩٨٥ پشکداریێ د لێدانا رەبیا شێخ مەما دا دکەت.
– چالاکیا لێدانا رەبیێن سەرێ بادۆکێ ل هنداڤی گوندێ تشیشێ ل پایزا ساڵا 1985، دگەل شەهید حەمدی بەگ و شه‌هید جەبار سندی. د ڤێ چالاکیێ دا رۆژنامەڤانێ بریتانی گوین ڕۆبه‌رتس ب کامیرا خوە پشکداریێ د تۆمارکرنا وێ چالاکیێ دا دکەت.
هێزێن پێشمەرگەی د ڤێ چالاکیێ دا سێ رەبیان دگرن و سێ جاشێن دوژمنی ژی دیلدکەن، مخابن پێشمەگەیه‌ك ژی شەهیددبیت.
– دیسان ئه‌و ل ساڵا ١٩٨٦ دگەل هەڤالێن خوە پشکداریێ د دانانا بۆسەیه‌کێ دا دکەت، ل پێشیا هەژمارەکا تۆمبێلێن زیلێن لەشکەری یێن دوژمنی، ل سه‌ر ڕێکا سه‌رسنک-ئامێدیێ، ل بەرێ کەڕ. وی دەمی مستەفا ئەرەدنی هاتبوو ڤه‌گوهاستن بۆ ڕێکخراوا چارچرا بوو. ئه‌و د وێ چالاکیێ دا ژ دەستێ خوە برینداردبیت.
– دیسان هه‌ر دگەل رێکخراوا چارچرا و ل ژێر سەرپەرشتیا تاهر هرۆری و ب پشکداریا رێکخراوا تیاری و هەژمارەکا دی یا پێشمەرگا، ئه‌و بۆسەیه‌کێ ل رۆژئاڤا و رۆژهەلاتێ قەدشێ ل پێشیا هێزێن دوژمنی ددانن. د وێ چالاکیێ دا هێزەکا دوژمنی ژ ئالیێ ئامێدیێ ڤە دهێت و دکەڤنە بۆسەیا هێزێن پێشمەرگەی و راستی زیانەکا مەزن دبن.
مستەفا ئەرەدنی ل ڕۆژا5/9/ 1987 پشکداریێ د بەرسینگرتنا هێرشا هێزا مەلکۆی بۆ سەر گوندێ ئەرەدنا دا دکەت.
بەری ڤێ چالاکیی و د چارچۆڤێ بەرهەڤیێن هێزێن پێشمەرگەیێن لقا ئێك ژبۆ داستانا کانیماسێ، ڕێکخراوا چارچرا ب سه‌رپه‌رشتیا شه‌هید مراد قه‌دشی، ڕێکخراوا تیاری ب سه‌رپه‌رشتیا خالد سالح و ڕێکخراوا 11 ئادار ب سه‌رپه‌رشتیا نجم الدین کێستەیی، ل مشارا به‌رواری باڵا نه. ده‌مێ به‌رێ سپێدێ هێزا مه‌لکۆی هێرشی گوندێ ئه‌ره‌دنا دکه‌ت، ده‌نگێ شه‌ڕی دگه‌هیته مشارا به‌رواری باڵا. مسته‌فا لگه‌ل هه‌ڤالێن ڕێکخراوا وان ، ده‌ما دگه‌هنه مه‌یدانا شه‌ڕی، دبینن کو ڕێکخراوا شرین ب سه‌رپه‌رشتیا شه‌هید خسرو، جەهوەر ئەرەدنی و رزگار کێستەیی، به‌ری وان یێن گه‌هه‌شتینه مه‌یدانا شه‌ڕی و شه‌ڕ گه‌له‌کێ گه‌رم بووی.
هێزێن پێشمەرگەی هێرشا هێزا مەلکۆی بشێوه‌یه‌کی بالکێش دشکێنن و هەتا ئینشکێ ب دووڤ وان دا دچن. نێزیکی 73 که‌سا ژ هێزا دوژمنی هاتنه کوشتن و 51 ته‌رمێن وان ژی ل مه‌یدانا شه‌ڕی مان.
د ڤی شەری دا هەژمارەکا هاولاتیێن بەرگری مللی، ژ وانا حەسەن تاهر ئەرەدنی و سالح عەبدوللا برینداردبن.
پشتی دوژمن شکه‌ستی و شه‌ڕ بدوماهی هاتی، دوژمنی ژ سه‌رسنکێ به‌رێ ئاگرێ تۆپێن خوه یێن دوورهاڤێژ دانه گوندێ ئه‌ره‌دنا و دئه‌نجام دا نایف عومه‌ر خالد ئه‌ره‌دنی پێشمه‌رگێ ڕێکخراوا چارچرا و ئیران خانما پێشمه‌رگه ڕه‌مه‌زان سه‌عید شه‌هید کرن و عەلی جەرگیس و کمال خالد ئەحمەد ژی بریندارکرن.
ڕۆژا 6/9/1987 هێزێن پێشمه‌رگه‌ی ژ سه‌رێ ناڤێلا باره‌گایێ هێزا مه‌لکوی ل ئینشکێ بگرانی تۆپباران دکه‌ت و دیسان و زیانێن مه‌زن دگه‌هینیته‌ڤه دوژمنی.
ئێدی خه‌لکێ گوندێ ئه‌ره‌دنا و مسته‌فا ژی لگه‌ل وان، مالێن خوه ژ ئه‌ره‌دنا باردکه‌ن و گوندی ب ئێکجاری چوول دکه‌ن و مالێن خوه دبه‌نه ده‌ڤه‌را به‌رواری بالا.
ل شه‌ڤا 13-14/9/1987 مسته‌فا لگه‌ل ڕێکخراوا خوه چارچرا و ڕێکخراوا تیاری و هێزه‌کا لژنا زاخۆ پشکداریێ د داستانا کانیماسێ دا دکەن و هێرشی بنگه‌هێن دوژمنی یێن که‌لا بارۆخێ دکه‌ن ل باشوورێ کانیماسێ. ئه‌و د وی شەڕی دا رەبیا دوژمنی دگرن و هەژمارەکا جاشا ژی دیلدکەن. پشتی هینگێ ئه‌و بەرەف باره‌گایێ فەوجا جاشا یا سۆتکی دچن. لێ ل شوینا گرتنا فەوجا سۆتکی، هەرسێ رەبیێن بادۆکێ دگرن. ئێدی فەوج بخوە ژی دکەڤیت و پێشمەرگە بێ شەڕ فەوجێ ژی دگرن و پتر ژ ١٠٠ پارچێن چەکێ سڤك و ناڤنجی و شەفەلەکێ و تۆمبێله‌کا زیلا لەشکەری و ئازۆقەیەکێ زۆر دگرن و بۆ لژنا ناوچا ئامێدیێ ڤه‌دگوهێزن.
شەر چەند رۆژان بەردەوامدبیت، دوژمن ب تانگ و تۆپ و فرۆکەیان هێرشێ دکەتە سەر دەڤەرێ. ڕۆژا 18/9/1987 وەسفی بێدوهی بەرپرسێ رێکخراوا شۆڕش ل گوندێ گرکا شەهیددبیت. گوندێ بازێ ژی دکەڤیتە بەر تۆپبارانا دوژمنی و د ئەنجامدا سەعید سه‌ید ئه‌حمه‌د چه‌مسه‌یدی ژی شەهیددبیت.
مستەفا لگه‌ل ڕێکخراوا خوه چارچرا و ڕێکخراوا سپیڕێز و ڕێکخراوه‌کا لژنا زاخۆ کو عبدالکریم فه‌رحو به‌رپرسێ وێ بوو، ئه‌و ل شه‌ڤا 11-12/1/1988، ل میحوه‌رێ بن گه‌لیێ سه‌رگه‌لێ، پشکدارێ د داستانا دێره‌لوکێ دا دکه‌ن. ئەو بێ تەقە رەبیێن خوە هەر زوو دگرن.
پشتی ژ دێرەلووکێ دەردکەڤن، مینەك د ڕێیا وان دا دپەقیت و پێشمه‌رگێ لژنا ئامێدیێ حەسەن سدیق حەسەن مێرگه‌تی شەهید دبیت و فەلاح ئامێدی و کەسەکی دی ژی برینداردبن.
مسته‌فا ل بهارا ساڵا 1988 پشکداریێ د لێدان و گرتنا باره‌گایێ فه‌وجا دوژمنی یا کۆخێن بەرچی دا دکەت، کو چالاکیەکا هەڤپشك بوو دگەل رێکخراوا شۆڕش و هێزێن پارتیا کۆمونیستا عێراقی، د وێ چالاکیێ دا کامل عەبدوللا تروانشی و یوسف سەرەرۆیی شەهیددبن و چه‌ند هه‌ڤاله‌ک ژی بریندار دبن. هێزێن پێشمەرگەی د وێ چالاکیێ دا ٨ پارچەیێن چەکی وەکو دەستکەفت ڕادکەن.
دیسان هه‌ر د هه‌مان ساڵ دا ئه‌و دگەل هەڤالێن خوە یێن رێکخراوا چارچرا و ل ژێر فەرماندەییا سه‌ید نایف پشکداریێ د داستانا دووێ یا فرۆکه‌خانا بامەڕنێ دا دکەت. مستەفا ئەرەدنی ب لێدان و گرتنا رەبیا کانیکا دهێتە ئەرکدارکرن.
ل ٢٥/٨/١٩٨٨ دگەل دەستپێکرنا ئەنفالێن رەش ئه‌و بۆسەیه‌کێ ل سەر ڕێیا ئامێدیێ – دێرەلووکێ ددانن و زیانەکا مەزن دگەهیننه هێزێن دوژمنی.
دەمێ ئەنفال دەستپێدکەن مالا مستەفا ئەرەدنی ل گوندێ گویلکا بوو، مستەفا قەستا مالا خوەدکەت، لێ نە مالا وی و نە ژی خەلك ل دەڤەرێ نەمایە. ئەو ژی د دووف مال و زارۆکێن خوە دا دچیت و ل جادا گشتی بێگۆڤا – کانیماسێ دەرباز دبیت و ل گوندێ سەرەروو دگەهیتە مال و زارۆکێن خوە.
پشتی ژ نەچاری خوە رادەستێ ڕژێما تورکیا دکەن، ل دەستپێکێ وان دبەنە کەمپا سلۆپی. رژێما تورکیا ل بەربوو وی خەلکی رادەستی ڕژێما عێراقێ بکەت. رۆژنامەڤانەکێ بریتانی دهێتە کەمپێ و داخوازێ ژ خەلکی دکەت کو خوەپێشاندانێ بکەن، دا ئەو ژی دەنگێ وان بگەهینیتە جیهانێ. ژاندورمێن تورك تەقێ ل خوەپێشاندەران دکەن و کەسەکی شەهیددکەن و دوو کەسێن دن ژی برینداردکەن. قوتابیێن کوردێن سلۆپی ژبۆ پشتەڤانیا وان ل دەرڤەیی کەمپێ دەست ب خوەپێشاندانێ دکەن.
پشتی هینگێ ڕژێما تورکیا وی خەلکی دبەتە کەمپا مێردینێ، کو هەژمارا وان نێزیکی 17 هزار کەسا بوو.
پشتی مستەفا ئەرەدنی سالەکێ ل کەمپا مێردینێ دمینیت، ئه‌و لگه‌ل نێزیکی 90 که‌سان ژ که‌مپا ماردینێ بریارێ ددەن کو بچنە ئیرانێ. وی دەمی وی زارۆکەك ژی هەبوو. مستەفا و مەهدی بریفکی پشتی دگەهنه رۆژهەلاتێ کوردستانێ، مالێن خوە دبەنە راژان، پاشی ب بریارا مەکتەبا سیاسی مالێن خوە دبەنە ئۆردیگایێ زێوە.
مستەفا ئەردنی دگەل دەستپێکرنا سەرهەلدانێ ل بهارا ساڵا ١٩٩١ ڤەدگەریتەڤە کوردستانێ. ئه‌و و ٢٣ پێشمەرگە دگەل هێزێن سەرۆکی د ڕێیا خەلیفانێ را دگه‌هنه کوردستانێ. پشتی هینگێ دچنە دیانا و پاشی دچن هەولێرێ.
ئەو ژ هەولێرێ ڕێیا خوە شاش دکەن و دڕێیا کەلەکێ را بەرەف مۆسل دچن. ل کەلەکێ دگەل هێزێن ڕژێمێ دکەڤنه شەڕی، شەهیدەکی و ١١ برینداران ددەن. پاشی دگه‌هنه دهۆکا ئازاد.
مستەفا ئەرەدنی دچیتە دگەل لژنا ناوچا گولان و دگەل دکتۆر کەمال کو وی دەمی بەرپرسێ لقا ئێك بوو و فەتاح گولی و حەبیب کەلەش پشکداریێ د شەرێ فەیدیێ دا دکەت.
ل کۆچا میلونی ئه‌و و مرۆڤێن خوە ژی دچنه قەدشێ و پاشی دچن دێرەلووکێ و دووفدا وچنه چەمجوی. پشتی هینگێ دگەل هێزێن هەڤپەیمانان ڤەدگەرنەڤە دێرەلووکێ.
مستەفا ئەرەدنی ل ساڵا ١٩٩٢ دبیتە فەرماندێ هێزێ ل لەشکەرێ ٤. پشتی رێکخستنا هێزێن پێشمەرگەی ل ساڵا ١٩٩٣ئه‌و دبیتە فەرماندێ سریێ. پشتی هینگێ دبیتە بەرپرسێ ڕێکخراوەکا لەشکەری سەر ب لژنا ناوچا ئامێدیێ ڤە.
مستەفا ل ساڵا ١٩٩٧ دبیتە فەرماندێ بەتالیۆنا مەتین یا سەر ب هۆبا پارتیزانی ڤە. ئه‌و ل دژی هێرشێن تروریستێن پ.ک.ک بۆ سه‌ر کوردستانا ئازاد، پشکداریێ د وان شه‌ڕێن پاراستنا کوردستانێ دکه‌ن.
پاشی ل ساڵا ٢٠٠٣ دبیتە فەرماندێ هێزەکا سەر ب سوپایێ ئێك ڤە و بارەگایێ خوە ل ئەلقۆشێ و کانی گولانێ ڤەدکەن. ئه‌و پشکداریێ د شەرێ ئازادیا عێراقێ دا دکەت و ژبۆ ئینانا چەکی و هەماهەنگیێ دگەل خەلکی دچیتە باتنایێ، تلکێف و مۆسل. مستەفا ئەرەدنی و هێزێن خوە ل مۆسل تروریسته‌کی دگرن و دەست ددانە سەر بارهەلگرا وی ژی و ب دەها بارهەلگرێن چەکی ڤەدگوهێزنە سکرینێ.
ئه‌و وەکو فەرماندێ بەتالیۆنێ ل هێزا ١٥ ل سوپایێ دوو، ل نێزیکی بەنداڤا مۆسل پشکداریێ د شەرێ دژی تیرۆریستێن داعش دا دکەت. پشتی شەر گەرمدبیت دچیتە سەهلجێ و پشکداریێ د شەرێن ئازادکرنا وانکێ دکەت و دبیتە بەرپرسێ حەرەکاتێن سوپایێ دوو و بەردەوامدبیت هەتا شەڕێ داعش بدووماهی دهێت.
دیسان ئه‌و ل بەرەیێ وانکێ پشکداریێ دشەڕێ دژی حەشدا شەعبی دا دکەت و پشتی هینگێ هێزێن خوە بۆ سێ مەحلا ڤەدکێشن و پاشی دچنە خەتارێ.
پشتی سوپا دهێنە هەلوەشاندن و ل شوونا وان لیوایێن لەشکەری دهێنە دانان، مستەفا ئەرەدنی دبیتە عەقید ل بەتالیۆنا ١ هێزا ١٥.
ئه‌و نها ژی هاریکارێ فه‌رماندێ هێزا خەباته ل ئامێدیێ.
